Sau đại thắng Mùa xuân năm 1975, để có thêm nguồn điện cho sự nghiệp công nghiệp hóa - hiện đại hóa đất nước và đưa kinh tế - xã hội miền Trung - Tây nguyên phát triển cùng cả nước. Ngày 24/9/1992, Chủ tịch Hội đồng Bộ trưởng (nay là Thủ tướng Chính phủ) đã chính thức phê duyệt Luận chứng kinh tế - kỹ thuật số 346/CT quyết định đầu tư xây dựng Nhà máy thủy điện IaLy; gồm 04 tổ máy với tổng công suất lắp đặt 720 MW, điện lượng bình quân năm là 3,68 tỉ KWh, tổng mức đầu tư hơn 8.000 tỉ đồng.
Thủy điện Ialy là dự án lớn nhất và hiệu quả nhất nên được khai thác đầu tiên trong quy hoạch bậc thang năng lượng sông Sê San. Đây là công trình Thuỷ điện lớn lần đầu tiên do Việt Nam tự tổ chức quản lý, thi công xây lắp và vận hành với sự trợ giúp kỹ thuật (chủ yếu là phần thiết bị) của số lượng hạn chế chuyên gia Nga và Ucraina.
CÔNG TÁC ĐỀN BÙ, XÂY DỰNG TÁI ĐỊNH CƯ
- Số hộ dân di dời khỏi lòng hồ: 1.658 hộ; 8.475 nhân khẩu.
- Số làng tái định cư được xây dựng mới: 24 làng.
Trong đó:
- Tỉnh Kon Tum: 1.510 hộ 7.850 khẩu là đồng bào các dân tộc Banar, Giẻ Triêng, Jrai;
- Tỉnh Gia Lai: 148 hộ; 670 khẩu là đồng bào các dân tộc Jrai, Ê đê.
Sau nhiều tháng khảo sát, thiết kế và chuẩn bị, đến cuối năm 1993, Công trình thủy điện Ialy đã được khởi công xây dựng. Sáng ngày 04/11/1993 bên dòng Sê San hùng vĩ, trước sự chứng kiến của hàng ngàn bà con Tây nguyên và các lực lượng công trường, cố Thủ tướng Chính phủ Võ Văn Kiệt đã nhấn nút nổ quả mìn khởi công chính thức xây dựng Nhà máy. Tiếng mìn ầm vang đã át tiếng thác Ialy gầm réo, hòa quyện muôn vàn tiếng cồng chiêng náo nức trong ngày hội lớn công trường. Báo hiệu mơ ước ngàn đời nay của người Tây nguyên sắp thành hiện thực: Sức mạnh thiên nhiên hoang dã sẽ thành dòng điện, thành ánh sáng - cơm no áo ấm cho Con người.
CÁC ĐƠN VỊ THAM GIA THIẾT KẾ, CUNG CẤP THIẾT BỊ, XÂY DỰNG CÔNG TRÌNH
- Công ty tư vấn thiết kế xây dựng điện 1 (Tổng công ty Điện Lực VN);
- Viện Thiết kế thủy công Matxcơva (Cộng hòa LB Nga);
- Viện thiết kế thủy công Ucraina;
- Technoprom Export (Cộng hòa LB Nga);
- Ucrinterenergo (Cộng hòa Ucraina);
- Tổng công ty xây dựng Sông Đà (Bộ xây dựng);
- Tổng công ty lắp máy Việt Nam (Bộ xây dựng);
- Tổng Công ty xây dựng Công trình giao thông 1 (Bộ giao thông vận tải);
- Tổng công ty xây dựng công nghiệp (Bộ công nghiệp);
- Quân Đoàn 3, Binh đoàn 15 (Bộ quốc phòng);
- Trung tâm thí nghiệm điện 3 (Công ty điện lực 3, Tổng công ty điện lực Việt Nam).
Chủ đầu tư: Tổng công ty Điện lực Việt Nam (nay là Tập đoàn Điện Lực Việt Nam - EVN).
Là công trình thủy điện có quy mô lớn thứ 2 Việt Nam sau Thủy điện Hòa Bình. Công trình Nhà máy thủy điện Ialy có yêu cầu kỹ thuật rất phức tạp; được xây dựng trong giai đoạn mà cơ chế quản lý, chế độ chính sách của Nhà nước có nhiều thay đổi; có nhiều đối tác nước ngoài cung cấp thiết kế và thiết bị, nhiều đơn vị cùng thi công trên mặt bằng công trường; địa bàn Tây nguyên xa các cấp quản lý của Trung ương và đang còn gặp nhiều khó khăn về cơ sở hạ tầng, đời sống kinh tế - xã hội... Những trở ngại đầy cam go sẽ chứng minh Bản lĩnh và Sức mạnh Việt đầu thời kỳ đổi mới.
NHỮNG THÔNG SỐ CHÍNH
- Tổng công suất lắp máy: 720 MW;
- Số tổ máy: 04;
- Điện lượng trung bình năm: 3,68 tỷ kWh/năm
- Khối lượng đào - đắp đất đá (ngầm và hở): 18.198.000 m3;
- Đổ bê tông (ngầm và hở): 730.000 m3;
- Lắp đặt thiết bị: 18.500 tấn.
Là chiến trường bom đạn ác liệt chống Pháp và chống Mỹ, nên tại khu vực công trường xây dựng nhà máy còn lại rất nhiều bom, mìn và chất độc hóa học. Để đảm bảo độ bền vững cho công trình và an toàn cho các đơn vị thi công, những người lính công binh Quân đội nhân dân Việt Nam đã thầm lặng nỗ lực làm việc trong nhiều tháng, tháo gỡ - xử lý nhiều chục tấn bom mìn, chất độc hoá học các loại. Hoàn thành việc giải phóng mặt bằng trên 20km2 an toàn cho công trường.
CÁC MỐC TIẾN ĐỘ
- Khởi công đường vào công trình: Ngày 08/5/1989;
- Khởi công công trình: Ngày 04/11/1993;
- Ngăn sông đợt 1 (đê quai phía trên đập nước hiện nay): Ngày 12/12/1995;
- Lấp kênh dẫn dòng thi công: Tháng 12/1997;
- Ngăn sông đợt 2 (bít hầm dẫn dòng thi công dưới thân đập, tích nước hồ chứa): Tháng 5/1998.
Là công trình kinh tế trọng điểm quốc gia, công trường xây dựng Thủy Ialy được TW Đoàn chọn là “Công trường Thanh niên Cộng sản” và được tuổi trẻ cả nước hướng đến. Có thể nói vào thời điểm đó, việc được có mặt tham gia xây dựng công trường đã là niềm tự hào đối với mỗi đoàn viên TNCS HCM, với mỗi người thợ xây dựng Việt Nam.
Cao điểm vào những năm 1996 -1998, công trường đã có đến gần 2 vạn kỹ sư, công nhân thuộc các ngành nghề trong cả nước về làm việc; sự có mặt của hàng trăm chuyên gia người nước ngoài làm tư vấn: thiết kế, xây lắp, thí nghiệm... Với khẩu hiệu: “Tất cả vì dòng điện của Tổ quốc”, công trường đã luôn sôi nổi tổ chức nhiều đợt thi đua lao động đẩy nhanh tiến độ thi công, như: Ngăn sông Sê San đợt 1; Thông hầm dẫn dòng thi công; Đắp đập vượt mùa lũ; Chiến dịch 340 ngày đêm phát điện tổ máy số 1…
“Cả nước hướng về Thuỷ điện IaLy”, trong suốt giai đoạn thi công xây lắp, công trường luôn nhận được sự quan tâm, động viên của lãnh đạo Đảng và Nhà nước, của các cấp chính quyền và đồng bào các dân tộc Tây nguyên 2 tỉnh Gia Lai và Kon Tum. Được sự ủng hộ mạnh mẽ về cả tinh thần và vật chất của nhân dân cả nước, Liên đoàn lao động tỉnh Gia Lai đã vận động xây dựng Quỹ bảo trợ thi đua để khen thưởng kịp thời cho các tập thể, cá nhân có thành tích lao động xuất sắc trên công trường. Bằng hiệu quả thiết thực từ các hoạt động trên, tiến độ xây lắp các hạng mục Nhà máy đã luôn đảm bảo và vượt kế hoạch.
Vượt qua muôn vàn khó khăn, như: thời tiết khí hậu khắc nghiệt, điều kiện giao thông kém, nơi ăn ở và điều kiện y tế thiếu thốn… các hạng mục công trình đã lần lượt được hoàn thành và bàn giao cho chủ đầu tư và Ban chuẩn bị sản xuất Nhà máy. Đầu năm 2000 tổ máy số 1 đã chính thức đi vào hoạt động, sau đó cứ 6 tháng lại thêm 1 tổ máy đi vào vận hành, cuối năm 2001, tổ máy số 4 - tổ máy cuối cùng của Thuỷ điện IaLy đã hoà lưới điện quốc gia. Ngày 26/7/2002, Hội đồng nghiệm thu nhà nước đã nghiệm thu công trình và đánh giá: Công trình đảm bảo chất lượng tốt và có hiệu quả; ngày 27/4/2002 trong không khí nô nức tràn ngập công trường, Phó thủ tướng chính phủ Nguyễn Tấn Dũng đã long trọng cắt băng khánh thành Nhà máy thuỷ điện IaLy.
Đạt được thành quả đầy tự hào trên là nhờ có sự quan tâm chỉ đạo của Đảng và Nhà nước, của các Bộ, Ngành trong suốt quá trình chuẩn bị thực hiện đầu tư xây dựng, sự giúp đỡ tận tình của nhân dân và các cấp chính quyền địa phương, sự chỉ đạo sát sao của Tập đoàn Điện lực Việt Nam, sự nỗ lực phấn đấu của các lực lượng công trường, sự hợp tác chặt chẽ giữa các đơn vị thiết kế, các tổ chức cung cấp thiết bị và sự lao động có hiệu quả của các chuyên gia trên công trường.
SỐ LIỆU CHÍNH CÁC HẠNG MỤC
Đập dâng nước (vị trí trước đây là 3 dòng chảy của Thác IaLy):
Có kết cấu bằng đá đổ; có lõi đất sét và các tầng lọc cát - sỏi - đá dăm chống thấm; nền đập được đổ bê - tông sau khi đã khoan phụt xi măng lấp đầy các lỗ rỗng trong đá ở bên dưới.
- Cao trình đỉnh đập: 522 m;
- Chiều dài đỉnh đập: 1.190 m;
- Chiều rộng đỉnh đập: 10 m;
- Chiều rộng đáy đập: 340 m;
- Chiều cao thân đạp lớn nhất 69m;
Hồ chứa nước
Là hồ thuỷ điện lớn và đẹp ở Tây nguyên, hồ có chiều dài (tính từ đập dâng nước đến cầu Đăkbla – TP Kon Tum) 45 km; nơi sâu nhất gần 60m; nơi rộng nhất khi hồ đầy nước khoảng 20 km.
- Mực nước dâng bình thường: Cao trình 515 m;
- Mực nước chết: Cao trình 490 m;
- Mực nước gia cường: 518 m;
- Diện tích mặt hồ ứng với cao trình 515m: 6.450 ha;
- Dung tích toàn bộ ứng với cao trình 515m: 1.037 triệu m3;
- Dung tích hữu ích: 779 triệu m3.
Tràn xả lũ
Có chức năng điều tiết và cắt các đỉnh lũ hàng năm về hồ chứa.
- Chiều dài đập tràn: 770 m;
- Chiều rộng đập tràn: 118 m;
- Số khoang xả: 06;
- Kích thước khoang xả: 15 x 16,3 m;
- Cao trình ngưỡng tràn: 499,12 m;
- Lưu lượng xả lớn nhất theo theo thiết kế ( tần suất 0,1%): 13.733 m3/s.
Hệ thống thiết bị cơ khí thủy công (van cung, tời nâng, cầu trục, van phẳng xử lý sự cố…) do Cộng hòa Ucraina sản xuất.
Đài tưởng niệm - điểm dừng cho khách du lịch tưởng nhớ Những người hy sinh vì dòng điện Ialy
Được xây dựng mang hình dáng đoá hoa 4 cánh (mang ước nguyện đón linh khí Trời - Đất từ 4 phương), Đài tưởng niệm thuỷ điện Ialy đã thực sự là điểm dừng tâm linh để du khách thành tâm hướng về những người đã khuất. Theo thống kê chưa đầy đủ từ Bệnh viện công trường, từ năm 1989 (bắt đầu khảo sát) đến năm 2000 (tổ máy số 1 vận hành phát điện), trên công trường đã có 27 người thuộc các đơn vị: khảo sát, rà phá bom mìn, xây dựng - cầu đường… vĩnh viễn nằm lại IaLy do tai nạn khi đang làm việc; đầu năm 2007, Thuỷ điện Ialy cũng đã thành kính di linh 07 công nhân hy sinh vì tai nạn lao động tại công trường xây dựng Nhà máy thuỷ điện Sê San 3 về Đài tưởng niệm.
Trong quá trình khai thác mỏ đất sét bên trái thác Ialy để đắp lõi đập dâng nước, Công ty xây dựng Sông Đà 9 (Tập đoàn Sông Đà) đã phát hiện 21 di hài bộ đội trong chiến tranh chống Mỹ; năm 2008, Công ty Sông Đà 9 đã trở lại để quy tập, tiến hành xây cất thành Ngôi mộ chung dưới tán cây Kơ – Nia (sau Cửa nhận nước Nhà máy). Hiện nay, Đài tưởng niệm và Ngôi mộ chung luôn được Thuỷ điện Ialy, được du khách thập phương thăm viếng và chăm sóc.
Tuyến năng lượng
Tổng chiều dài các đường hầm (hầm thi công, hầm dẫn nước, hầm thông gió, hầm cáp…): 20,5 km. Trong đó:
1. Hầm dẫn nước chính (đường kính trong d=7m):
- Chiều dài hầm số 1: 3.795,5 m;
- Chiều dài hầm số 2: 3.784,5 m.
2. Cửa lấy nước:
- Kết cấu bê - tông cốt thép; có 04 cửa;
- Lắp đặt 935 tấn thiết bị, gồm: Hệ thống van xử lý sự cố, cầu trục, lưới chắn rác, gầu vớt rác… do Cộng hòa Ucraina sản xuất.
3. Cửa nước ra
- Kết cấu bê - tông cốt thép; có 02 cửa cao 10 m.
4. Gian máy ngầm (Kích thước 21 x 118 m; chiều cao lớn nhất: 56 m):
Đào đá ngầm 211.080 m3; đổ bê tông ngầm 90.690 m3; lắp đặt trên 10.000 tấn thiết bị.
- Số tổ máy: 04 (Tua bin Francis trục đứng dạng treo, do CHLB Nga sản xuất);
- Công suất 1 tổ máy: 180 MW;
- Số giờ sử dụng công suất lắp máy: 5.070 giờ/năm;
- Điện lượng bình quân năm: 3.68 tỷ kWh;
- Cột nước tính toán: 190 m;
- Lưu lượng nước qua tuabin ứng với công suất định mức: 104,4 m3/s.
5. Gian biến áp ngầm (Kích thước 14 x 164,25 m; chiều cao lớn nhất: 26 m):
- Máy biến áp: Số lượng 12 chiếc loại 01 pha. Công suất 72MVA, điện áp 500 kV.
- Điện năng được chuyển tải từ gian biến áp ngầm bằng đường cáp dầu 500kV xuyên qua hầm cáp dài 300m trước khi nối với đường dây 500kV tại trạm chuyển tiếp.
- Từ trạm chuyển tiếp, điện năng được chuyển đến trạm OPY trên 02 đường dây 500kV dài 2,5km
- Tại trạm OPY điện tiếp tục được truyền tải về trạm 500kV trên 02 đường dây dài 23km.
Sau 08 năm kể từ ngày khởi công công trình (11/1993) đến 12/2001, 04 tổ máy đã hoàn thành phát điện lên lưới quốc gia.